Tháng ăn chay của người Chăm

Lễ hội Ramawan linh thiêng hay còn gọi là tháng ăn chay của người Chăm Bani chính thức diễn ra ở Ninh Thuận và Bình Thuận từ ngày 26 đến ngày 28 tháng 6.
Ramawan là một trong những lễ hội lớn và có ý nghĩa nhất trong năm của người Chăm Bani. Đây là tháng nhịn ăn, chay niệm của các tu sĩ Hồi giáo và là dịp để tín đồ cúng gia tiên, tưởng nhớ người thân đã mất, đồng thời tổ chức ca múa nhạc dân gian vui hội ở các làng Chăm.
Trước khi chuẩn bị bước vào lễ Ramawan, người Chăm Bani tiến hành lễ tảo mộ ở từng tộc họ, từng palei (làng) với trang phục chỉnh tề và lễ vật đơn giản như bánh trái, ấm trà, rượu trứng. Họ đến nghĩa địa của mỗi tộc họ để làm sạch cỏ, vun đất phần mộ, làm lễ tẩy uế và mời tổ tiên về dự lễ “cùng gia tiên” nhân ngày Ramawan.
Nghi thức lễ tảo mộ do Po Acar (vị tu sĩ Bani) đọc những lời cầu kinh bằng tiếng Ả rập được rút ra từ kinh Koran. Một số đàn ông Chăm thuộc kinh Koran và trải qua lớp học chữ Bini cũng ăn mặc chỉnh tề cũng làm lễ khấn vái mời tổ tiên về hưởng mùa Ramawan.
Trong lúc Po Acar làm lễ, bà con trong tộc họ quỳ lạy trước mộ tổ tiên ông bà để khấn vái phù hộ độ trì và rước vong linh tổ tiên về dự lễ “cúng gia tiên”. Đến với lễ tảo mộ, du khách sẽ chiêm ngưỡng sự đa dạng sắc màu trong văn hóa người Chăm. Đó là bộ trang phục trắng tinh, khăn đội đầu tua đỏ của những tu sĩ Bani, hay những bộ áo dài sặc sỡ của phụ nữ Chăm khi dự lễ.
Khi tảo mộ về, mỗi gia đình sẽ chọn một vị trí quan trọng trong nhà, kê giường trải chiếu hoa, để khay trầu, ấm trà, hoa quả, và đặc biệt phải có gối nằm. Đây là nơi tổ tiên ông bà về ngự trong mùa Ramawan. Sau khi lập bàn tổ xong, người Chăm sẽ chuẩn bị lễ vật để làm lễ “cúng gia tiên”.
Lễ “cúng gia tiên” do Po Acar làm chủ lễ hoặc đàn ông thuộc kinh Koran cũng có thể thực hiện lễ này. Lễ vật cúng tổ tiên để trên chiếc mâm có chân cao (loại mâm truyền thống của người Chăm). Mâm dâng lễ có hai loại là mâm có món lạc như bánh tét, bánh ít, chè, xôi, bánh sakaya và mâm có các món mặn như gà luộc, cơm canh, cá khô.

Khi khói hương trầm tỏa ra nghi ngút, buổi lễ cúng gia tiên bắt đầu với phần đọc kinh Koran của vị chủ lễ. Trong không gian linh thiêng, vị chủ lễ vừa rót rượu vừa khấn vái mời ông bà tổ tiên hai bên nội ngoại, sau là những người thân trong gia đình đã khuất.
Mỗi mùa Ramawan về, thành viên trong gia đình đều họp mặt đông đủ, không khí chẳng khác nào ngày Tết của người Việt. Bà con đều đến dự lễ để chúc tụng, cầu cho tổ tiên phù hộ độ trì cho gia đình, con cháu đầy đàn, mùa màng tốt tươi.
Sau ba ngày đầu của mùa Ramawan, làng Chăm trở lại không khí trang nghiêm, tất cả tín đồ Hồi giáo Bani sẽ làm lễ thánh tẩy cho thân thể sạch sẽ, tâm hồn thanh thản. Lễ thánh tẩy diễn ra đơn giản tại nhà bằng nước cát bồi. Bắt đầu từ đó trong vòng một tháng họ không được sát sinh, giữ tâm hồn trong sạch, áo quần tươm tất để vào thánh đường dự lễ Ramawan.
Các tu sĩ Hồi giáo Bani cũng tập trung tại thánh đường để hành lễ trong thời gian một tháng. Ở đây, họ đọc kinh, nhịn đói suốt tháng lễ từ lúc mặt trời mọc đến khi mặt trời lặn để tịnh tâm hướng thiện, bao dung và thấu hiểu nỗi đói khổ của người nghèo. Đồng thời, họ cũng phải thực hiện nghiêm ngặt những quy định trong giáo điều Hồi giáo như lễ đọc kinh, lễ vào ngày thứ sáu hàng tuần, lễ “nam thần giáng thế”, “nữ thần giáng thế” và cuối cùng là lễ kết thúc Ramawan vào ngày thứ 30 của tháng chay trước khi trở về với gia đình.
Lễ hội Ramưwan là sợi dây giao cảm với Thượng đế và ông bà tổ tiên trong đời sống tâm linh của mỗi một tín đồ Chăm Bani. Lễ hội này còn mang ý nghĩa kế thừa và bảo tồn giá trị bản sắc văn hóa của tôn giáo bản địa của người Chăm, góp phần nâng cao giá trị nhân văn và bản sắc văn hóa Việt Nam.

Thưởng thức sen đầu hạ

Trà sen
Trà sen có thể được coi là đặc sản làm từ sen mùa hạ. Để ướp trà, hoa sen phải được hái trước lúc bình minh khi còn đẫm sương đêm, chỉ những bông lớn, màu hồng tươi mới được chọn. Đầu tiên, người ta tách lấy những "hạt gạo" màu trắng đính trên đầu sợi nhị vàng của sen. Một cân trà phải dùng ít nhất 1.000 bông sen để ướp. Cứ một lớp trà sẽ được rải xen kẽ một lớp gạo, sau cùng là một lớp giấy bản. Mỗi lần ướt là một lần sấy, cứ như vậy 5-7 lần liên tục. Nhờ vậy mà hương sen quyện chặt trong từng cánh chè thơm.
Tuy nhiên, cách thưởng trà mới là cái tinh túy và hấp dẫn nhất của trà sen. Bởi thế cứ vào mùa hè, những đầm sen ven Hồ Tây, Hà Nội lại rộn ràng khách đến chụp ảnh, ngắm sen và thưởng trà hóng gió. Mỗi ấm trà sen có giá từ 30.000 đến 50.000 đồng tùy loại và tùy đầm. Nước trà trong, hương sen thoang thoảng khiến bầu không khí nóng nực ngày hè trở nên dịu mát hơn.

Chè sen long nhãn

 

Là món chế biến từ hạt của cây sen tác dụng dưỡng tâm an thần và giải nhiệt, chè sen trở thành món ăn yêu thích trong những ngày hè. Tùy vào sở thích và đặc trưng vùng miền mà mỗi nơi có cách chế biến riêng như chè sen nha đam, chè sen khoai tím, chè sen nấm tuyết, chè sen đậu đỏ... Nhưng ngon và phổ biến nhất có lẽ là chè sen long nhãn.
Để làm món ăn này, hạt sen tươi phải được lột vỏ lụa, bỏ tim, rồi nấu trên lửa nhỏ cho mềm. Sau khi đun nước đường lại tiếp tục cho hạt sen vào nấu nhỏ lửa cho thấm. Sau đó khéo léo nhồi hạt sen vào trong thịt nhãn đã tách hạt, đun lại nước sen và thả vào nồi. Đơn giản là thế nên chè sen có thể tự nấu tại nhà. Ở Hà Nội, một số quán chè trên phố Hàng Cân, Tô Hiến Thành mùa này cũng đã bắt đầu bán chè sen. Nếu có dịp đến Huế, bạn cũng nên thử chè sen hồ Tịnh Tâm nằm phía đông bắc Hoàng Thành.

Mứt sen

Không phải đợi đến hè để được thưởng thức mứt sen bởi đây là món ăn chơi, đặc biệt là trong ngày Tết được làm từ hạt sen khô. Công đoạn làm mứt sen khá cầu kỳ bởi không chỉ ngâm, luộc, hạt sen khô còn được ninh đến khi chín bở nhưng vẫn đảm bảo còn nguyên hạt, không bị vỡ nát rồi ngâm vào nước lạnh và vớt ra để ráo. Sau đó ướp sen với đường theo tỷ lệ 1:1 đến khi đường tan hết. Tiếp tục chắt nước đường vừa ướp và đun nhỏ lửa đến khi sánh lại thì trút hạt sen vào, đảo đều tay đến khi thấy đường bám trắng quanh hạt sen là được.
Nhiều vị khách phương Nam khi đến Hà Nội thường ghé Hàng Đường, Hàng Điếu mua mứt sen làm quà tặng. Bởi không chỉ ngon, mỗi hạt mứt còn tựa như những viên ngọc trắng hội tụ tinh hoa của ẩm thực Hà Thành. Đằng sau vị ngọt của lớp đường bao bọc là vị bùi thanh mát của hạt sen, nhấp thêm ngụm trà thơm sẽ khiến người ta thêm yêu hè Hà Nội.

Cơm hấp lá sen

Với vẻ ngoài như một bông sen bung nở, bên trong cơm đượm hương hoa, đây thật sự là món ăn khó chối từ khi du khách đến với các quán ăn chay ở Huế. Để làm được một "bông sen" ngon và đẹp mắt, đòi hỏi "nhụy" phải đầy đủ thành phần gồm cơm, hạt sen, cà rốt, tai nấm đông cô, củ cải, cà rốt, đậu phụ... Sau khi sơ chế và nêm nếm gia vị, tất cả được bọc trong lá sen và đem đi hấp cách thủy để giữ được hương thơm và màu sắc tự nhiên.
Khi thưởng thức, người ăn dùng dao nhọn rạch dọc sống của ngọn lá để tạo hình khum tròn đẹp mắt và hương thơm lan tỏa. Vị dẻo của cơm, ngọt bùi của các loại hạt và rau, củ, quả thấm đẫm hương sen khiến người ăn một lần sẽ nhớ mãi không nguôi. Có lẽ chỉ khi hè về, sen nở, du khách đến Huế mới có dịp thưởng thức đúng điệu món ăn thanh tao nhưng rất cầu kỳ này.

Nộm ngó sen

Nộm ngó sen là món ngon rất thích hợp trong mùa hè nhờ vị chua ngọt thanh mát. Thành phần chủ yếu của món nộm này là ngó sen, tức thân rễ của cây sen. Do mọc từ bùn đất nên ngó sen cần được rửa kỹ, xé đôi, cắt khúc và ngâm giấm, muối, đường cho giòn và bớt chất chua, rồi vắt sơ.
Tùy vào sở thích mà ngó sen được kết hợp với nhiều nguyên liệu khác nhau, tạo nên các vị ngon riêng biệt cho từng món như nộm ngó sen tôm thịt hay ngó sen tai lợn... Bí quyết của món ăn này nằm ở nước trộn nộm làm từ mắm, giấm, chanh, ớt, tỏi... gia giảm sao cho vừa khẩu vị. Vào mùa sen, hầu hết các nhà hàng đều phục vụ nộm ngó sen cho du khách. Bạn có thể ăn kèm với các món xào, nướng khác cho đỡ ngán và dễ ăn hơn.